سیمرغ، مرغی مقدس

یکی از این مرغان افسانه ای که جایگاه ویژه ای در بزرگترین داستان های ادبی دارد، سیمرغ است. در این مقاله شما را با این مرغ پر رمز و راز آشنا می سازیم.
به طور کلی در ادبیات مرغ نماد و رمز جان یا نفس است، بدین معنی که نفس، خود را به صورت موجود بالداری می بیند که به سوی عالم افلاک که موطن اوست پرواز می کند و این رمزی بسیار کهن است.
سیمرغ که نام عربی آن عنقاست یک چهره معروف و افسانه ای است که نقش های بسیار مهمی در ادبیات فارسی ایفا می کند.
سابقه حضور آن به دوران باستان باز می گردد. نشان سیمرغ نگاره ایست با ساختاری پیچیده؛ مرغی افسانهای با دُم طاووس، بدن عقاب و سر سگ و پنجههای شیر. نشان سیمرغ در دوره ایران ساسانی، بر بسیاری از جامها و ظرفها نقش بسته و شاید نشان رسمی شاهنشاهی ایران بوده باشد.
از انچه که در اوستا آثار پهلوی به جا مانده و یا به طور کلی از فرهنگ پیش از اسلام بر می آید، می توان دریافت که سیمرغ، مرغی است فراخ بال که بر درختی به نام "ویسپوبیش" یا "هرویسپ" آشیان دارد. و این درخت در دریای ونورکش یا فراخکرت آشیان دارد. درخت "ویسپوبیش" یا "هرویسپ تخمک" که آشیان سیمرغ است درختی است که دربردارنده تخم همه گیاهان است.
سیمرغ مرغی مقدس است که در شاهنامه در چهره یک پرنده اساطیری و موجودی ماورای طبیعی حضور پیدا می کند و در سرنوشت قهرمانان حماسه و حوادث اساطیری دخالت می کند.
سیمرغ بعد از اسلام هم در حماسه های پهلونی و هم در ادبیات عرفانی حضور پیدا می کند . سیمرغ شاهنامه دو چهره یزدانی و اهریمنی دارد که چهره یزدانی آن را در داستان زال و چهره اهریمنی اش را در داستان اسفندیار می بینیم.
در شاهنامه و در داستان زال جایگاه سیمرغ در کوه البرز است:
یکی کوه بد نامش البرز کوه به خورشید نزدیک و دور از گروه
بدان جای سیمرغ را لانه بود که آن خانه از خلق بیگانه بود
در داستان زال، سیمرغ زال را پرورش می دهد و بزرگ می کند و وقتی هم که زال او را ترک می کند، سیمرغ پس از وداع با او پری از خود را به او می دهد تا به هنگام سختی از آن استفاده کند.
چهره مقدس و ماورای طبیعی سیمرغ در شاهنامه در ارتباط با زال در شاهنامه برجسته تر می شود. در شاهنامه هر بار که سیمرغ ظهور می کند مشکل لاینحلی را حل می کند. سیمرغ در شاهنامه نه تنها پزشکی ماهر است و از قدرت های الهی برخوردار است؛ بلکه عاقل بالفعل است، از تمام رازهای هستی آگاه است، راه حل تمام مشکلات را می داند و آینده را پیش بینی می کند.
اما این جنبه روحانی سیمرغ در سایر متون فارسی رنگ می بازد و دیگر آن تقدس را ندارد. در گرشاسب نامه اسدی طوسی این جنبه مقدس و روحانی رنگ می بازد و جنبه محسوس و ظاهری اش بیشتر دیده می شود.
در سام نامه خواجوی کرمانی آن چهره اساطیری به کلی از بین می رود و از سیمرغ به جز یک پیکر عظیم و خارق العاده که به هنگام پرواز، پر و بالش دنیا را تیره می سازد، چیزی دیده نمی شود.
می توان گفت که تقریبا تمام صفت ها و قابلیت های سیمرغ در فرهنگ اسلامی به جبرییل داده شده و یا در وجود جبرییل جمع شده است.
صورت ظاهری و یا تجسم مادی سیمرغ و جبرییل به یکدیگر شباهت دارند. و به دلیل همین پیکر بزرگ و شکوهمند و نیروی خاص اوست که اغلب از او به منزله شاه مرغان یاد می شود.
گفتیم که خصوصیات سیمرغ و جبرییل به یکدیگر شبیه است، چون بنا بر آیه یک سوره فاطر فرشتگان به داشتن بال توصیف شده اند. بزرگی و با شکوهی جبرییل و نیروی عظیم او در اغلب تفاسیر و در موارد متعدد ذکر شده است.
همانطور که گفته شد بنابر آثار قبل از اسلام سیمرغ بر درخت ویسپوبیش آشیان دارد و در آثار اسلامی هم جبرییل بر درختی مقدس آشیان دارد که سدرة النتهی یا طوبی خوانده می شود.
سیمرغ به دلیل صفات و استعداد های خارق العاده ظاهری و معنویش همه جا شاه مرغان معرفی می شود. جبرییل هم در نزد نفوس ناطقه انسانی به منزله ملک است.
"منطق الطیر" عطار نیشابوری دیگر اثر ارزشمند عرفانی ادبیات است که سیمرغ در آنجا نقش بسیار پر رنگی دارد. سیمرغ در داستان منطق الطیر پادشاه مرغان است و تمام مرغان جهان برای رسیدن و دیدن پادشاهشان در تلاش و تکاپو هستند. همانطور که در ابتدای این نوشتار گفتیم اگر هر مرغ را نماد از جان انسان های مشتاق بدانیم، پرواز پرندگان برای رسیدن به سیمرغ و یا پادشاه مرغان به منزله عروج ارواح انسانی به سمت جبرییل یا عقل فعال دانست.
بنابر آنچه گفته شد، سیمرغ یک مرغ مقدس و خارق العاده است که هم از منظر حماسی و اساطیری و هم از منظر عرفانی جایگاه خاص و ویژه ای برخوردار است.
آسیه بیاتانی
بخش ادبیات تبیان
منابع:
دیدار با سیمرغ، تقی پورنامداریان
مدخلی بر رمز شناسی عرفانی، جلال ستاری
سیمرغ، مرغی مقدس - تبیان
http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=2752995 آوريل 2014 ... سیمرغ مرغی مقدس است که در شاهنامه در چهره یک پرنده اساطیری و موجودی ماورای طبیعی حضور پیدا می کند و در سرنوشت قهرمانان حماسه و حوادث اساطیری ...
سیمرغ - ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد
http://fa.wikipedia.org/wiki/سیمرغنشان سیمرغ نگاره ایست با ساختاری پیچیده؛ مرغی افسانهای با دُم طاووس، بدن .... در « هفت سین» نوروز هم، بار معنایی مشابه دارد و میتوان از آن تعبیر به «مقدس» کرد.
اشوزوشت - ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد
http://fa.wikipedia.org/wiki/اشوزوشتاو کتاب میداند و هنگامی که گفتارهای کتاب مقدس را برمیخواند دیوها به ترس میافتند. در «صددر» آمده : «خدایگان به افزونی مرغی بیافریده است که او را «آشوزوشت ...
جایگاه مقدس حیوانات در زندگی ایرانیان باستان (3) (عقاب): مجله ...
http://www.asrarnameh.com/lifestyle.php?id=660516 سپتامبر 2014 ... برخی محققان معتقدند شاهین همان مرغ افسانه ای است که به نام سیمرغ در شاهنامه فردوسی از آن یاد کرده است به نظر می رسد که در استفاده از پر این مرغ در ...
سیمرغ وجود ناپیدا و کامل - شهر کتاب
http://www.bookcity.org/news-1095.aspx24 جولای 2011 ... سیمرغ، مرغی بزرگ و افسانهای در اساطیر ایران باستان و ادب فارسی است .... را کشف کردند، چنان اهمیتی به این کشف دادند که آن را امری مقدس دانستند.
: سیمرغ - دانشنامه رشد
http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=سیمرغآن چه از اوستا و آثار پهلوی بر می آید ، می توان دریافت که سیمرغ ، مرغی است فراخ بال .... هفت سین " نوروز هم ، بار معنایی مشابه دارد و می توان از آن تعبیر به "مقدس" کرد.
خبرگزاری میراث فرهنگی - سیمرغ در سیسخت
http://www.chn.ir/NSite/FullStory/?Id=1058635 آگوست 2013 ... نوشتاری از آرش نورآقایی پیرامون ارتباط کیخسرو و سیمرغ؛ .... "مرغ نماد جان یا نفس است؛ بدین معنی که نفس خود را به صورت ذاتی بالدار .... جبرییل نیز بر درختی مقدس و آنجهانی مقام دارد که گاه سدرهالمنتها و گاه طوبا خوانده میشود.".
نماد پردازي در هنر اسلام - اطلاعات حکمت و معرفت
http://www.ettelaathekmatvamarefat.com/new/index.php?option=com_content&view=article&id=394:1390-07-05-07-25-2427 سپتامبر 2011 ... سيمرغ در ادبيات حماسي قبل از اسلام (شاهنامه) نماد خرد و مداوا بوده است. ... طاووس در ايران باستان در آيين زرتشت به عنوان مرغي مقدس محسوب ميشده است.
عکسی منتشر نشده از سیمرغ های ایرانی - مشرق نیوز | mashreghnews.ir
http://www.mashreghnews.ir/fa/news/144954/عکسی-منتشر-نشده-از-سیمرغ-های-ایرانی11 آگوست 2012 ... به گزارش گروه جهاد و مقاومت مشرق ، سیمرغ در اسطوره های ایرانی مرغی ... از 2000 ساعت پرواز و بیش از 100 پرواز جنگی در سال های دفاع مقدس، به سال ...
جغد در گذر روزگاران/ سیما سلطانی - بخارا
http://bukharamag.com/1389.04.2111.html23 ژوئن 2010 ... مشابهت این داستان با داستان قطرات خونی که از گلوی مرغ حق (نوعی جغد) ..... ۲۷۱) در مورد مرغان مقدس چون سیمرغ، کرشپتر یا همان کرشفت، اشوزشت یا ...
حكايت سيمرغ
http://www.iec-md.org/irfan/simorgh_jaafari.htmlبراي شناختن سيمرغ "منطق الطير" ابتدا بايد جبرئيل را كه سهروردي در آواز پر جبرئيل" و .... و زيان ندارد كه در پيش مقدمه ياد كنم از احوال اين مرغ بزرگوار و مستقر او. .... چيني، شباهت گرشاسب و رستم با "يي" كماندار مقدس، و شباهت سياوش با "پو آي كائو".
Archive of SID
http://carpetour.com/Aphotos/carpetour.d.1361.pdfﻫﻢ ﭼﻮﻥ ﻃﺎﻭﻭﺱ، ﺳﻴﻤﺮﻍ، ﻫﺪﻫﺪ ﻭ ﻃﻮﻃﻲ ﺩﺭ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﻓﺮﺵ ﻫﺎﻱ ﺻﻔﻮﻳﻪ ﻭ ﻗﺎﺟﺎﺭ، ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺩﻭ ﺩﻭﺭﻩ. ﻣﻬﻢ ﻭ ﺑﺰﺭﮒ ﺩﺭ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺍﻳﻦ ﻫﻨﺮ، .... ﻃﺎﻭﻭﺱ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﺮﻍ ﻣﻘﺪﺱ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ. ﻃﺒﺮﻱ. ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺁﺗﺸﻜﺪﻩ ﻫﺎ ﻭ ﻣﻌﺎﺑﺪ ...
نماد پردازی در هنر اسلام/ فاطمه تشکری
http://www.ical.ir/index.php?option=com_k2&view=item&id=17566:نماد-پردازی-در-هنر-اسلام/-فاطمه-تشکری&Itemid=9&tmpl=component&print=122 مه 2014 ... سیمرغ در ادبیات حماسی قبل از اسلام (شاهنامه) نماد خرد و مداوا بوده است. ... طاووس در ایران باستان در آیین زرتشت به عنوان مرغی مقدس محسوب میشده است.
دفاع مقدس و سینمای نا مقدس - پوتین خاکی - blogfa.com
http://karamikharat71.blogfa.com/post/6سفرگزید از این کوچه باز هم نفسی ، پرید و رفت بدان سان که مرغی از قفسی - پوتین ... نامزد دریافت سیمرغ بلورین شده و دیپلم افتخار بهترین فیلم و سیمرغ بلورین ...
اسطوره ققنوس و سیمرغ
http://www.sadmu.ir/Images/Topic/17342.pdfﺗﻮان ﭘﯽ ﺑﺮد ﮐﻪ ﺳﯿﻤﺮغ، ﻣﺮﻏﯽ ﺳﺖ، ﻓﺮاخ ﺑﺎل ﮐﻪ ﺑﺮ درﺧﺘـﯽ درﻣـﺎن ... ﺳﯿﻤﺮغ اھﺮﯾﻤﻨﯽ، ﺑﯿﺸﺘﺮ ﯾﮏ ﻣﺮغ اژدھﺎﺳﺖ و .... ﻣﺼﺮﯾﺎن، ﭘﺮﻧﺪه ﻣﻘﺪس دﯾﮕﺮى دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﻘﻨـﻮس ﮐـﻪ ﻣـﻦ آن را ﺟـﺰ در ﺗﺼـﺎوﯾﺮ ﻧﺪﯾـﺪه ام،.
داستان کوتاه - داستان کوتاه
http://choulab.persianblog.ir/tag/داستان_کوتاهچه خوش است حال مرغی که قفس ندیده باشد چه نکوتر آنکه مرغی ز قفس پریده باشد پر و بال ..... نقش کفش و شیارهای پر از خاک، روی لاله و بال سیمرغ نقش بست. ..... دیدم تیر به بدن مقدس ابا عبدالله اصابت کرد در عالم رؤ یا گفتم : استغفرالله ربى و اتوب ...